31 ene 2011

Archivo Audiovisual (presentación)

Adverbios de Puesto



Algunos de los adverbios de lugar más usados en aragonés:

·        Adebán = adelante
·        Acá = acá
·        Allá = allá
·        Allí = allí
·        Alto = arriba
·        Amán = cerca
·        An = donde

30 ene 2011

Archivo Audiovisual (Chistau)

O Gnomo II (Segunda Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
II





Amán d’o lugar, y sobre un alt qu’ abocinaba a redolada, bi heba un antigo castiello albandonau per os suyos sinyors. As viellas, en as nueits de vilada, recentaban una historia rebutida de marabiellas amán d’os suyos fundadors. 

Adverbios de Cantidat

Algunos de los adverbios de cantidad más usados en aragonés:

  • Antimás = además
  • A embute =en gran cantidad
  • Amás = además
  • A muntons = a montones
  • Asabelo = mucho, muy
  • Bella cosa = algo

29 ene 2011

O Gnomo II (Primer Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
II
Marta y Magdalena yeran chirmanas. Popiellas deinde as primeras anyadas d’a suya nineza, viviban miseriosament a la uembra d’una  parienta d’a suya mai que las heba acullito per caridat, y que a cada inte lis feba  parar cuenta,  con os suyos mandatos y rebaxantz parolas, o peso d’o suyo beneficio. Tot pareixeba contrebuyir  a estreitar os lazos de carinyo dentre aquellas almas chirmanas, no soque per o vinclo de sangre, sino per os d’a miseria y a permenadura, y, sindembargo, dentre Marta y Magdalena existiban una  xorda  emulación, un secreto resapio que nomás poderba explanicar l’estudio d’os suyos caracters, tant de raso cuentrametius como os suyos tipos.

28 ene 2011

Adverbios de Maniera

Algunos de los adverbios de modo más usados en aragonés:

·        a amagatons = a escondidas
·        antimás = además
·        a escarramanchons = a horcajadas
·        a escuidetas =descuidadamente
·        a esgalapatons = a gatas
·        aforro = ligero de ropa
·        a  ficamorro= de bruces

26 ene 2011

Pronombres Indefinidos


Algunos de los más importantes pronombres indefinidos y elementos cuantificadores de la oración en aragonés:


·        Bell, bella, bells, bellas (=un, algún). Siempre contable: tiengo bellas trunfas.
·        Bell un, bell una, bell uns, bell unas. Pronombre: si tiens trunfas, da-me-ne bell unas.
·        Qualcún, qualcuna. Si bi ha manzanas traye-me-ne qualcunas.
  •  Muito, muita, muitos, muitas.: -He bebiu muita augua. -Yo tamién en he bebiu muita . En iste lugar bi ha muitas casas, -En o mío tamién bi'n ha muitas .

25 ene 2011

Adverbios de Tiempo



Algunos de los  adverbios de tiempo más usados en Aragonés:


·        A monico = Despacio
·        Agora = Ahora
·        Dimpués = Después
·        Maitin = Mañana
·        A ormino = Frecuentemente
·        Asobén = Con frecuencia

Verbo Fer

Verbo Fer

Es, posiblemente, el verbo irregular más usado en aragonés. Protagonista imprescindible de bastantes perífrasis verbales, algunos ejemplos son:


  • Fer mal = doler, dañar;
  • Fer prebo = Sentar bien, hacer buen efecto;
  • Fer garras = Tenerse en pie.
  • Fer goi = alegrar, gustar
  • Fer honra = ser útil

23 ene 2011

O Gnomo I (Segunda Parti)


O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I


O pastor, solenco y tresbatiu en ixa inmensidat, esnavesó asabelo d’horas sin trobar a salida, dica que en remataderas se trepuzó con a naixedura d’a manantía  qualo gorgomento heba sentíu. Iste manaba  d’o solau igual com’una fuent marabiellosa, con un blinco d’augua coronau de esbruma, que cayeba fendo una vistosa cataracta  y producindo un  rudioso sorol que s’aluenyaba  esbarando per d’entre as endrixas d’os catens. A lo suyo redol, se feban grans unas plantas no veyitas mai, con fuellas amplas y gordas las unas y finas y largas as atras igual como vetas flotants. Meyo amagaus dentre aqueras y humedas bosqueras discurreban unos seres extranios, metat hombres, metat reptils o as dos cosas de vez pos trasformando-se continament, a l’inte parellaban una mainada amorfa y chicorrona , y de sopetón en yeran  salamanquesas luminosas o flamas fugaces que danzaban en redonchels sobre a cospide d’o surtidor.

22 ene 2011

Verbo Haber

Traducido por el normal sentido de Haber en castellano, conserva también en el habla viva del Valle de Hecho y,esporádicamente en otros lugares, el significado de Tener. Se utiliza como auxiliar para la conjugación de los tiempos compuestos en aragonés, excepto en los casos de verbos intransitivos de movimiento y en los que son reflexivos (que utilizan ambos el verbo Estar).
Infinitivo  Haber= haber, tener

Gerundio  Habendo = habiendo, teniendo

Participio  Habiu, Habito = habido, tenido

O Gnomo I (Primera Parti)

O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I

As mesachas d’o lugar tornaban d’a fuent con os suyos cantaros  n’a capeza, tornaban cantando y arregindo-sen y fendo un rudio y un estrapalucio que sólo podese contimparar-se a la goyosa pitra d’una bandada de gorroyas quan revolotian espesas como a piedra arredol d’a  candela d’un campanar.

En a banquillera d’a ilesia, y posau a lo piet d’un chinebro, i yera o tio Goyo. O tío Goyo yera o más viellet d’o lugar: en teneba circa de novanta navidatz, o pelo blango, o morro de risa, os uellos goyosos y as mans tremolosas.

19 ene 2011

A Campana de Uesca

A CAMPANA DE UESCA


Y  iste  don Remiro estié muit buen rey y muit francho a los fidalgos, de traza  que muitos d’os lugars d’o reino dio nobles y caballers; y per isto no lo precioron res, y faceban guerras dentre si mesmos en o reino y mataban y robaban a las chents d’o reino, y per o rei que non quereban cesar d'isto; y estié puesto en gran perplexidat cómo darba remeyo a tanta de perdición d’o suyo reino, y no osaba pas isto revelar a denguno.

Os Numerals

A contino, dixo astí penchaus os numerals n'aragonés seguntes a nueva Propuesta Ortográfica de l'academia de L'Aragonés ACAR. Aviento de 2010.

17 ene 2011

L'Alfabeto Aragonés

Texto entresacau d'a Proposa ortografica de l'aragonés feita per l'ACAR, en aviento de 2010.

Cada letra d'o alfabeto aragonés -y o suyo nombre- amaneix-ie con a suya pronuncia y bells d'eixemplos.

Cobaixo, bi son adibitos os digrafos de l'aragonés escrito actual.

16 ene 2011

Verbo Estar

Verbo Estar

Se puede traducir, según el contexto,  por ser o por estar. Se utiliza como auxiliar para conjugar los tiempos compuestos de algunos verbos ( los intransitivos referidos a movimiento y los reflexivos)

Infinitivo Estar = Ser, estar

Gerundio Estando = Siendo, estando

Participio Estau, estato = sido, estado.

Requiem per un Labrador Espanyol

Ista polida y chiqueta novela de Ramón J. Sénder debuxa l’ambient prebelico que se viviba n’a sociedat aragonesa en as envueltas de finals d’a Republica. Una sociedat rural que prencipia a barruntar a graniza mortalera que s’avecina quan unos senyoretes d’a capital arriban ta lo lugar con pistolas y escopetas paraus ta fer a gran escabechina que rematan fendo-ie. Paco, labrador  honrau, y noble fillo de labradors, bi será una d’as suyas victimas a penar -u con a complicidat- d’o mosén local.

Astí contino, tos dixo una parti especialment emotiva d’ista historia:

15 ene 2011

Per Quí Bandeyan as Campanas

No man is an Iland, intire of it selfe; every man
is a peece of the Continent, a part of the maine;if a
Clod bee washed away by the sea, Europe is the lesse,
as well as if a Promontorie were,  as well as if a Mannor
of thy friends  or of thine owne were; any mans death
diminishes me, because I am involved in Mankynde; And
therefore, never send to know for whom the bell tolls;
It tolls for thee.

7 ene 2011

Rebelión en Torre Animal

Rebelión en Torre Animal ye una historia satirica recentata a traza de falordia ta ninons -igual como O Prencipet, antiparti- , y ye, amás una lectura obligatoria ta qualsiquiera persona que se’n aima d’anterar sobre lo qu’un alto corrompimiento puet fer en una sociedat como la de nusatros.

Ye menester leyer-la a la fin de estalviar l’amargor enta ra  que a irresponsabilidat social  u mesmo a galbana ciudadana mos entrefilan totz os diyas. Ixe que se prexine que per estar naixito en una sociedat democratica ye libre de tota ixa esferra social ye tristament muito entivocau.

Cretica moral d’a Revolución Rusa y sobretot d’o desembolique  sovietico n’os tiempos de Stalin, o libro estié escrito per George Orwell en 1945.

2 ene 2011

Ó Tierra Aguarda-me


Ó TIERRA, AGUARDA-ME

Torna-me ó sol
ta o mío destín salvache,
plevia d'a biella selva,
torna-me a oloría y as espatas
que cayeban d'o zielo,
a solenca paz de tasca y penya,
a humedat d'as marguins d'o río,
a olor de l'alerce,
l'aire vivo como un corazón
traquiando d'entre a moregona chent
d'a gran araucaria.
Tierra, torna-me os tuyos dons blosos,
as torres d'o silenzio que puyoron
d'a solemnidat d'as suyas radizes:
quiero tornar a estar o que no soi estato,
aprender a tornar dende tan fundo
que d'entre totas as cosas naturals
pueda vivir u no vivir: no se me da cosa
estar un zaborro más, o zaborro escuro,
o zaborro bloso que se'n leva o río.