22 ene 2011

O Gnomo I (Primera Parti)

O Gnomo  (Leyenda Aragonesa)
1863
I

As mesachas d’o lugar tornaban d’a fuent con os suyos cantaros  n’a capeza, tornaban cantando y arregindo-sen y fendo un rudio y un estrapalucio que sólo podese contimparar-se a la goyosa pitra d’una bandada de gorroyas quan revolotian espesas como a piedra arredol d’a  candela d’un campanar.

En a banquillera d’a ilesia, y posau a lo piet d’un chinebro, i yera o tio Goyo. O tío Goyo yera o más viellet d’o lugar: en teneba circa de novanta navidatz, o pelo blango, o morro de risa, os uellos goyosos y as mans tremolosas.

De ninon estié pastor, de choven soldau; dimpués culturó una chiqueta heredat, patrimonio d’os suyos pais, dica que, en remataderas, li mancoron as fuerzas  y se posó tranquielo ta asperar a muert, que ni temeba ni deseyaba. Dengún recentaba un chifleteyo con más gracia qu’ell, ni sapeba hestorias más estupendas, ni sacaba a exprés tan d’oportunament una dicenda, una  mazada u mesmo un adachio.


As mesachas, a l’inte que li veyeban, apretoron o trango con ganas de ir-le-ie a charrar, y quan estioron en a banquillera, totas prencipioron a ixuplicar-li que lis recenta-se  una hestoria con que ranzoniar o tiempo qu’agún i mancaba ta fer-se de nueits, que no bi yera guaire, pos o sol ponient nafraba de bislai a tierra, y as uembras d’os monts s’extendillaban a cada inte, a tot l’amplo d’a tierra plana.

O tío Goyo ascuitó sonrisando a demanda d’as mesachas, qualas, una vegada adhubita a promesa de que lis iba a recentar bella coseta, dixoron os cantaros n’o solau, y posando-se a su redol facioron un redonchel, en qualo centro i quedó o viellet, que prencipié a charrar-lis d’ista traza:

-No tos recentaré pas una hestoria, perque anque agún  en remero bell unas n’iste inte,  pertocan a cosas tan de graus, que ni sisquiá vusotras, que sotz unas camanduleras, me prenerbatz o menister ficacio t’ascuitar-las, ni a yo, per l’enantau d’a tardi, me quedarba tiempo  abastable ta referir-las. Tos daré en cuenta d’ixo, un consello.

-Un consello! –exclamoron as mesachas con aire veyible de mala foya- Bai!, no ye ta sentir consellos pas  ta que nos hemos aturato-ie; quan mos faigan menister ya mos los dará o mosen.

-Ye- continó o viello con a suya cutiana sonrisa y a voz cascada y tremolosa- que o mosen alcaso no saperba daros-li en ista mingala como tos lo puet de dar o tío Goyo; perqu’ell,  aqueferau per os suyos rezos y letanías, no habrá parau cuenta, como yo, que cada diya  vatz per augua ta la fuent  más enantis y tornatz- ie más tardi.

As mesachas se uelloron dentre sí con una imperceptible sonrisa de mofla: no mancando bell unas d’as que bi yeran posatas dezaga d’ell que se tocasen a frent con o dido, alcompanyando ista acción con un momo significativo.

-Y que mal en trobas de que mos aturemos en a fuent charrando un ratet con a amigas y as vecinas?.. dicié una d’ellas- Corren alcaso chifleteyos n’o lugar perqu’os mozos salen a lo camín a itar-nos de  flors o vienen a ufrir-se ta accarriar-nos os nuestros cantaros dica a dentrada d’o lugar?

-De tot en bi ha- contestó o viello a la moza que li heba enfilau a parola en o nombre de totas as suyas companyeras-. As viellas d’o lugar mormostían que hué  vaigan as mesachas a festechar y ranzoniar a un puesto a on qu’ellas i plegaban abio y tremolosas ta cullir l’augua, pos soque d’astí en puet de acarriar-se; a yo me pareix mal que trafeguetz china chana a temor que a totz enspira o puesto a on se i troba a fuent, perque poderba escaicer que bell una vegada os percuti-se en ell a nueit.

O tío Goyo prenuncié istas zagueras parolas con un ton tan emplito de misterio, qu’as mesachas ubrieron xorrontatas os uellos ta catar-lo, y con una mixtura  de refitolería y de mofla, tornoron a ensistir:

_ A nueit! Pos qu’alcurre de nueits n’ixe puesto, que tals aparatos fetz y con tan de tremorosas y escuras parolas mos charras que astí poderba escaicer-nos? Que mos se mincharán alcaso os lupos?

_Quan o Moncayo se cubre de nieus, os lupos, aventaus d’os suyos cados,  baixan en estallos per as suyas estriberas y más d’una vegada lis hemos sentiu atular en xorrontador  concierto, no soque n’a redolada d’a fuent, sino en as mesmas carreras d’o lugar; pero no están os lupos os huespetz  mas terribles d’o Moncayo: En as suyas fundas esplucas, en as suyas tucas solencas y aspras, en o suyo sino bofo, viven unos espritos diabolicos que mientres a nueit espenchan per as baixants igual com’un ixambre  y poblan o vuedo, forniguiando en as planetas, blincan dentre os cantals, chuegan dentre as auguas o se cunan n’os espullaus camals d’os arbols. Ells son os que atulan en as fendillas d’os mallos, ells son qui fan y empentan ixos granizos pilocos que baixan redolando deinde as altas tucas y recinglan y chafan tot o que se i troban per o camín; ells os que i claman como a piedra a os nuestros beires en as nueits de plevia y pretan a correr igual como as flamas azuls  y  lixeras sobre a faz d’os entibos. Dentre istos espritos que, aventaus d’as tierras planas  per as bendicións y exconchuros d’a ilesia, son ius a encadar-se a las cinglas inaccesibles d’as montanyas, los bi ha de diferent naturaleza  y seguntes pareix, a nuestros uellos se  revisten de estrazas variables. Os más periglosos , sindembargo, os que s’insinuan con dulzas parolas en o corazón d’as chovens y as esluzernan con promesas magnificas,  están os gnomos. Os gnomos viven en a corada  d’os monts, conoixen  os suyos camins soterranios, y perens alzadors d’os tresosos que i trancan, cusiran de diya y de nueits chunto a ras venas d’os metals y as piedras polidas. Veyetz? – continó  o viello sinyalando  con o tocho que li serviba de firme a tuca d’o Moncayo, que se  debantaba  a la suya dreita, acucutando  escuro y granizo sobre o cielo viola y gallinoso d’o crepusclo- Veyetz ixa inmensa  mol  coronata agún de nieu?, pos en o suyo sino en tienen os suyos cados ixos diabolicos espritos. O palacio qu’habitan ye xorrontador y magnifico de vez.

En fa muitas anyadas qu’un pastor rechirando a una capeza de uella tresbatita, s’alfonsó per a boca d’una d’ixas espelungas , qualas dentradas cubren espesos matizals y quala fin no ha veyito dengún. Quan tornó a lo lugar, yera pocho como a mesma muert, heba  percutita a enchalma d’os gnomos; heba alentau a suya enverenata atmosfera, y bosó o suyo atrevimiento con a vida; pero enantis de morir-se recentó cosas estupendas. Fendo una gambadeta per ixa espelunga d’adebant, heba trobadas a la fin, unas nayas soterranias y inmensas, alumbratas con una luminaria dubdosa y fantestica, feita, per a fosforescencia d’os cantals, parellanas astí a grans piazos de cristal cuallato de mil estrazas concieteras y extranias. O solau, o revoltón y as paretz d’ixos extensos salons, obra d’a Natura , pareixeban chaspiaus  como os mármols más ricos, pero as venas que los trescruciaban en yeran d’oro y d’archent, y dentre aqueras venas brillants se veyeban como un ramat de piedras polidas de totas as colors y grandarias. Astí bi heban chacintos y esmeraldas en ripas, diamants y rubises y zafiros y quemisió, atras muitas piedras esconoixitas que ell no sapié de nombrar; pero tant de grans y tant de polidas, que os suyos uellos  se esluzarnaban con sólo de alufrar-las. Dengún rudio exterior plegaba a lo fundo d’ixe fantestico covarcho. Nomás se sentiba a intervals unos chemecos largos y lastimeros d’o aire que discurriba per ixe laberinto espritugau, una remor borronuda de fuego soterranio que bulliba atapiu, y un sorol  d’auguas corrientz que navesaban sin saper-se per an. (...)




Gustavo Adolfo Bécquer

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Si en queretz, podetz deixar un comentario astí