Sant Chorche en a nuestra identidat nacional

Os reis aragoneses d'os sieglos XIII y XIV estioron muit  devotos d'iste santo epico, real u preixinau, declarato como patrón d'os guerrers y caballers cristians.

A fegura epica d'o santo se mezcló con a Baralla d'Alcoraz (Uesca) de 1096 en qualo curso, y en muntau a caballo, haberba aduyato a lo eixercito d'o Rey Pero I debant d'as tropas de l'Islam d'a Taifa Zaragozana, que ocupaban a ciudat de Uesca dende o prencipio d'a dominación musulmana.

En rancando d'astí, Sant Chorche adhibe una gran valgua simbolica: O poderoso chinet armau yera un ser celestial qu'afirmaba a causa aragonesa y donaba sentiu transcendent ta ra luita armada, enreligando-se cerrinament en as creyencias y devocions d'ixas chents y en fendo parti d'a suya encetant identidat cultural.

En 1201, Pero II establié l'Orden melitar de Sant Chorche de Alfama en un castiello d'os arredols de Tortosa.

Chaime I emparó a establidura de coflarías chus l'advocación d'o santo, talls como as quilladas en Uesca y Teruel d'a primera metat d'o sieglo XIII.

San Chorche Aragonés. Creyato per Willtron
 (fuente: Wikipedia Commons)

O mesmo Rey Conqueridor en a suya Coronica asegura que Sant Chorche, "caballer blanco con armas blancas", aduyando a los eixercitos aragoneses, heba estato alufrau per cristians y moros en qualques barallas.

SANT CHORCHE Y LO NUESTRO ESCUTO

O terceno quartel d'o escuto aragonés s'adedica a Sant Chorche y ta la Baralla d'Alcoraz, casando con a tradición que diz  que Sant Chorche s'amaneixié a Pero I en ista decisiba enrestida, aduyando-le a prener a ciudat de Uesca d'os musulmans.

Iste terceno quartel pende de una cruz roya sobre fundo d'archenta- a cruz griega de Sant Chorche-, cantonada per quatre tozuelos de chefes moros muertos en a luita.Morens, rampinyos, con turbant y  cutio uellando  ta ponient.

A Cronica de Pero IV O Ceremonioso recenta como Sant Chorche "estié perén y en ye encara advogato d'as barallas d'a Casa d'Aragón".

Cal confitar que contine estando-ne. Goyoso Sant Chorche ta totz!

 Ent'alto Aragón perén!

No deixetz morir a nuestra voz

Y tot o que tos digo, amigos

d'aquí, d'astí y d'allá,

tot, lo sé de seguro,

son cosas que atros han dito,

que atros antis más

han sentiu, y que hué

sentitz con yo...

A mía voz

tremola con os aires,

brila con o sol,

se chela con os cierzos,

s'aflama con as calors.

A mía voz ye a de tu

y a d'ixa chent

que no conoixemos

ni tu ni yo.

Ye a vida de nusatros,

d'os que mos fa mal

o corazón,

d'os que encara semos ninons

con o peso d'as anyadas

y as arrugas d'a dolor...

A mía voz

-en tiengo encara de voz?-

ye de tu, amigo,

no la deixes morir en yo.

Y tot o que tos digo, amigos

d'aquí, d'astí y d'allá,

tot, lo sé de seguro,

son cosas que atros han dito,

que atros antis más

han sentiu, y que güei

sentiz con yo...

A naixencia d'una ciudat... de fornigas

De seguras que no tos habretz qüestionato mái como naix un forniguer. A tamas d'ixo, ista en ye una pregunta guaire refitolera que no muita chent conoix y que recentaré deseguida.

En primeras, a forniga sale per primer vegada d'o suyo forniguer d'orichen y enceta a volar. En ye una alaica. En a suya volada, a forniga no ye pas solenca. De meya, mil cincocientas fornigas fembras com’ella y milentas més de masclos alatos l’acompanyan de vez en esferents tongadas.

Un fascal d’istos masclos l’emprenyarán sucesivament ta dimpués morir en plena volada.

En rematar a nosa sexual, l’alaica se i troba baldada y fambruda. Allora només que quatre d’as mil cincocientas d’o prencipio veyerán naixer a suya ciudat. A suya historia ye ista:

"A fembra 56 ye fambruda. No ye so que un cuerpo, sino tota una población qui reclama a suya ración de calorías. Quiento alimentar a lo niedo que portia en o suyo sin? Remata decidindo-se a salir d’o suyo forato. S’arrociega uns centenars de tozuelos y arreplega tres agullas de pin que en lamina y mastega con d’anglucia.

No en ye abastable. Hese ito de caza pero no se’n fa garras. Y ye ella qui puet estar a minchuza d’as milentas de depredadors amagatos arredol. Per tant, ella s’enclastra en o suyo forato t’asperar a muerte.

Manimenos, en cuenta d’ixo, amaneix un uego. O suyo primer chilipukanián! No guaire ha sentito qu’arrivaba. Sobate as suyas garras y preta, con totas as fuerzas que’en tien, a fonsera. Cal que ixo funcione, de no fer-ne tot i será de baldes.L’uego surte redolando. Ye chicot, quasi preto a pur d’estar griso.

Si deixa qu’esclate, dará naixencia ta una forniga muerta en naixer. Antimás... ni sisquiá poderba alimentar-la dica l’eclosión. Asinas que se mincha o suyo primer rampallo.

Isto li da de camín més d’enerchía. Bi’n ha un uego menos en a suya fonsera y uno més en o suyo estamaco. Con ixe sacrificio cobra nuevas fuerzas ta poner un segundo, tamién fosco, y tant chiquet como lo primer.Lo se mincha. Se siente encara millor.

O terceno tasament ye una mica més clar. Y mesmament lo s’abala. Soque con o terceno ye que cambea a reina de plan. Os suyos uegos son grisos agora y d’a grandaria d’os suyos uellos oculars. Chili-pu-ni en pon tres d’istas caracteristicas. Se’n mincha un y deixa ta los dos otris que vivan, escalfando-los chus o suyo cuerpo".